Królewska ulubienica - Urszula z Zamoyskich Mniszchowa

Urszula

Urszula z Zamoyskich Mniszchowa była córką wojewody lubelskiego Jana Jakuba Zamoyskiego i Ludwiki z Poniatowskich (siostry króla Stanisława Augusta). W r. 1773 wyszła za mąż za Wincentego Potockiego z Podhajec. Jak sugerują pamiętniki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, małżeństwo jego siostrzenicy było nieudane z winy Potockiego. Urszula uzyskała rozwód. Małżeństwo z rozwódką rozważał Grigorij Potiomkin, sondował nawet opinię królewską o ewentualnym mariażu, lecz myśl o tym związku napawała siostrzenicę królewską przerażeniem. 19 lutego 1781 r. odbył się jej ślub w kościele ks. Teatynów w Warszawie z Michałem Jerzym Mniszchem, ze względu na pokrewieństwo przez rodzinę Zamoyskich, musieli uzyskać dyspensę papieską. Żona wniosła mężowi starostwo lubelskie, które Wincenty Potocki otrzymał od teścia Zamoyskiego i oddał po rozwodzie swej byłej żonie. Jerzy Michał Wandalin Mniszech (1748-1806) był filozofem, prawnikiem, historykiem i pedagogiem, marszałkiem wielkim koronnym i szefem kancelarii nadwornej króla Stanisława Augusta. Urszula była ulubienicą króla, należała do jego najbliższego otoczenia, pełniąc na dworze funkcję maitresse de maison. To dla niej król Stanisław August zlecił Dominikowi Merliniemu przebudowę pałacu w Dęblinie. Na wiosnę 1782 roku Urszula wraz z mężem wyjechała na kilka miesięcy do Petersburga. Słynęła z urody ale również z „chorobliwej dumy i tysiąca grymasów”. Udzielała się w teatrze dworskim. Podobno w jej salonie w okresie Sejmu Czteroletniego Julian Ursyn Niemcewicz czytał fragmenty Powrotu posła.

Pałac w Dęblinie

Urszula została wyróżniana przez Katarzynę II, jak pisze August Deboli: „Kiedy pani marszałkowa wielka koronna wzięła … order św. Katarzyny, zdawało się jej, że już cała Polska została szczęśliwą i zaprzątaliśmy się tam przez kilka dni, czy miano przed nią prezentować broń, czy nie”.

Istambuł

Urszula nie potrafiła usiedzieć w miejscu. Uzyskawszy zezwolenie od króla „W czerwcu roku 1787 ujrzał Stambuł nie widziany dotąd spektakl: wycieczkę z Polski złożoną z... kobiet! Dwunastce dam przewodziła Urszula z Zamojskich Mniszchowa, żona Michała Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego, siostrzenica królewska, pani dumna i nieprzystępna. Rej w tej wycieczce wodziła ze Stambułu pochodząca Zofia Wittowa. Ekspedycja, która wyruszyła z Chersonu, opływając następnie cały Archipelag, zaopatrzona była we wszystko. Muzykantów i namiotów nabrali, żeby wysiadać po brzegach morza.”

Król Staś

Po trzecim rozbiorze Mniszchowie wyjechali z królem do Grodna. Urszula potrafiła świetnie zadbać o swoje sprawy, razem z matką Ludwiką Zamoyską nieustannie naciskały na króla, aby interweniował w sprawie zdjęcia sekwestru z ich dóbr.  W Polskim Słowniku Biograficznym odnajdujemy następujące informacje: Z namowy Repnina Mniszchówna podjęła się także nakłaniać ks. Józefa Poniatowskiego do przyjazdu do Petersburga. Mniszchowie należeli do wąskiego grona osób, któremu pozwolono wyjechać z królem w połowie lutego 1797 do Petersburga. Wraz z nim brali udział we wszystkich towarzyskich imprezach i uroczystościach, m. in. w koronacji cara Pawła I w Moskwie, z której Mniszchówna wróciła do Petersburga z tytułem damy portretowej. Mniszchowie prowadzili bardzo wystawne życie, obciążając poważnie finanse królewskie. W owych końcowych latach Stanisława Augusta powstało szereg portretów jego ukochanej siostrzenicy oraz rodziny Mniszchów, malowanych przeważnie, zapewne na życzenie króla, przez Marcelego Bacciarellego. Zaś z inspiracji Urszuli powstał wtedy portret Stanisława Augusta w stroju króla francuskiego Henryka IV malowany przez Vigée Lebrun.

Jerzy Mniszech

Po śmierci króla Mniszchowie powrócili w r. 1798 do kraju i oboje zamieszkali w Wiśniowcu. Zdaje się, że wkrótce po śmierci męża w r. 1806 Urszula wyjechała ze swymi córkami. Była w Wiedniu, ale zatrzymała się dłużej w Paryżu, gdzie mieszkała jeszcze w r. 1808, prowadząc bardzo wystawny tryb życia. Wtedy odwiedziła ją Anna z Tyszkiewiczów Potocka, która w swym pamiętniku nie oszczędziła ciotce ośmieszających ją uwag. Data ani miejsce śmierci Mniszchównej nie są znane. Podawany w genealogiach rok 1808 wydaje się wątpliwy. Wielka Encyklopedia Ilustrowana podaje, że Urszula zmarła we Lwowie w r. 1816.